Hattem C5
elaborate edition

Verantwoording

Over deze editie

Dit is een editie van het 15e-eeuwse handschrift Hattem C5. De Universiteitsbibliotheek Utrecht heeft dit handschrift in langdurige bruikleen van het Voerman Museum Hattem. In het 564 pagina’s tellende handschrift zijn een aantal bekende en minder bekende artesteksten verzameld (o.a. medische, natuurkundige en alchemistische teksten), voor het merendeel in het Middelnederlands, voor een klein deel in het Latijn (± 10 pagina’s) en voor een wat groter deel in het Middelfrans (± 85 pagina’s). Deze editie is verzorgd door WEMAL (Werkgroep Middelnederlandse Artesliteratuur). Wij hebben ervoor gekozen het handschrift integraal uit te geven, dus ook de Latijnse en Middelfranse teksten, in een diplomatische editie, met het doel de teksten beschikbaar te maken voor wetenschappelijk onderzoek en voor een breder belangstellend publiek.

VERANTWOORDING VAN DE TRANSCRIPTIE

Omdat het hier een diplomatische editie betreft, is de tekst zoveel mogelijk weergegeven conform het handschrift. Waar wij van deze vuistregel afwijken, om technische of esthetische redenen, of vanwege de leesbaarheid van de tekst, wordt dit in deze verantwoording en/of in de annotaties aangegeven.

Opmaak, paginering, signaturen, custoden
De teksten zijn getranscribeerd conform de indeling van het handschrift: per pagina, per kolom en per regel. Dit maakt een vergelijking met de afbeelding van de betreffende pagina ernaast ook gemakkelijker. Meer of minder wit tussen de tekstregels wordt in de transcriptie weergegeven als 1 witregel.
De paginanummering is conform de moderne nummering in het handschrift. De regelnummering (per pagina en per kolom) is van onze hand, waarbij alleen tekstregels (geen witregels) genummerd zijn.
Eventuele binderssignaturen en custoden zijn niet in de transcriptie en annotatie opgenomen.

Afkortingen, afbrekingen, leestekens
Afkortingen zijn opgelost conform volledige woordvormen van dezelfde hand in omringende tekst. De oplossingen zijn gecursiveerd.
Afbrekingen mét afbrekingsteken hebben in de transcriptie het moderne liggende streepje (bv. onder- saten). Afbrekingen zonder teken hebben een hekje (bv. ghie# rich) Bij twijfel of er is afgebroken (bv. wair omme OF wair# omme) zijn we uitgegaan van identieke woordcombinaties in de context.
De leestekens zijn . (punt) en / (Duitse komma). Deze zijn exact weergegeven als in het handschrift. De punt dient soms ook als afkortingsteken en is dan opgelost. Getalspunten zijn weggelaten.

Lombarden, paragraaftekens, bijzondere lettertekens
De rode lombarden zijn als gewone hoofdletter weergegeven (met annotatie over de grootte en een eventueel nog aanwezige representant). Paragraaftekens (ook in rood) zijn zonder annotatie overgenomen. Gewone kapitalen, al dan niet opgehoogd (met rood gemarkeerd) zijn als hoofdletters afgeschreven.
De in onze moderne ogen J-vormige kapitaal representeert bijna altijd de klanken [ie] en [i], zoals in ‘Item’ en ‘In’. Deze is afgeschreven als I, ook als de moderne klank [j] zou zijn, zoals in ‘Iohannes’. Het gebruik van inwisselbare lettertekens (u/v/w en y/ij en i/j) is exact weergegeven als in het handschrift, waarbij alle vormen van verlengde i gelden als j. Verder zijn in de transcriptie alleen moderne lettertekens gebruikt, dus niet de middeleeuwse varianten voor bv. a, r en s.

Cijfers, getallen, maten, gewichten, hoeveelheden
Romeinse en Arabische cijfers/getallen zijn weergegeven als in het handschrift, maar zonder de eventueel bijbehorende getalspunten. Bovengeschreven afkortingen bij getallen in Middelnederlandse tekst zijn opgelost in het Nederlands, bv. xxiiijten. Getallen met bovengeschreven afkortingen in Latijnse tekst zijn opgelost in woordvorm, bv. 2m = secundum.
Afkortingen en symbolen voor maten, hoeveelheden en gewichten zijn opgelost in enkelvoud of meervoud, afhankelijk van het getal dat erbij staat. De oplossingen zijn gecursiveerd.

Woordscheiding, aaneenschrijving, spatiëring
Woordscheidingen en aaneenschrijvingen (die afwijken van modern Nederlands) zijn weergegeven als in het handschrift. Bij twijfel (de spaties zijn soms erg smal) zijn de woorden los/vast getranscribeerd conform identieke woordvormen van dezelfde hand in omringende tekst. Evidente fouten in de spatiëring (bv. ‘ghe maect’ of ‘diesonne’) zijn stilzwijgend verbeterd.

Inhoudelijke corrupties
In de tekst kunnen inhoudelijke fouten geslopen zijn (o.a. door vertaal- of kopieerfouten); deze corrupties zijn integraal overgenomen en meestal niet geannoteerd (dat hoort bij een kritische editie). Ze zijn wel geannoteerd als de corruptie te herleiden is tot een gewone kopieerfout (bv. t/c/r-fout, u/n-fout, x/p-fout of s/f-fout) of spelfout. De annotatie is dan een handreiking aan de lezer hoe woord(groep)en gelezen moeten worden.

Contemporaine en latere correcties in het handschrift
De sporadische interlineaire en marginale toevoegingen zijn geïntegreerd in de lopende tekst, met annotatie. Doorgehaalde tekst is ook in de transcriptie doorgehaald, met annotatie. Bij door elkaar geschreven letters en vlekvorming is gekozen voor de relevante letters (aan de hand van de context), zonder annotatie. Halve letters (evidente kopieerfout, al dan niet doorgehaald) zijn niet afgeschreven, maar wel geannoteerd.

Gebruikssporen
Gebruikssporen van NA de totstandkoming van het handschrift (meestal marginaal) zijn altijd geannoteerd, al zijn ze vaak moeilijk leesbaar.

Probleemgevallen
Ontbrekende of absoluut onleesbare tekst is in de transcriptie weergegeven als […] en geannoteerd. Twijfelgevallen (bv. pootjesreeksen, vakjargon of moeilijke afkortingen) zijn naar beste weten afgeschreven, maar geannoteerd met ‘transcriptie onzeker’ of ‘oplossing (afkorting) onzeker’. Suggesties van lezers zijn alsnog welkom!

Annotatie
Bij deze diplomatische transcriptie zijn voornamelijk codicologische en paleografische annotaties (inclusief leessuggesties) opgenomen, dus geen woordverklaringen en geen literair- en cultuurhistorisch commentaar. In de rubrieken hierboven is (deels) aangegeven wat wel en niet geannoteerd is.
Als vuistregel voor de annotaties hanteren wij: alleen annoteren wat bijzonder/afwijkend is (dus niet wat in de middeleeuwen of in dit handschrift gebruikelijk is). Door het tonen van de afbeelding naast de getranscribeerde tekst lijken veel annotaties overbodig. Wij hebben ervoor gekozen deze toch aan te brengen om via de zoekfunctie specifieke verschijnselen snel in beeld te kunnen brengen voor het hele handschrift (bv. alle lombarden, alle gebruikssporen etc.). Om eventuele zoekacties te faciliteren maken wij gebruik van standaard formuleringen voor steeds terugkerende annotaties (ze zijn in de editie niet in categorieën opgedeeld).

Noor Versélewel de Witt Hamer (dagelijks coördinator)